Shkruan: Dr. Albiona DAJAKU, Specializante e Endokrologjise
Gjaku është një ind lidhor i lëngshëm, i cili me ndihmën e zemrës dhe enëve të gjakut mirëmban funksionet e organeve të tjera të trupit përmes transportit të oksigjenit dhe lëndëve ushqyese. Trupi i njeriut përmban mesatarisht 5-6 litra gjak. Gjaku përmban: qeliza të kuqe (eritrocite), qeliza të bardha (leukocite), pllakëza (trombocite) dhe plazmën, në të cilën notojnë qelizat. Gjaku ka një sërë funksionesh: funksion transportues (oksigjen, hormone, mbeturinat e metabolizimit), funksion rregullator (barazpeshën e ujit, elektroliteve, temperaturës, vlerës së ph-së), funksion mbrojtës (nëpërmjet limfociteve, antitrupave, koagolimit dhe fibrinolizës), funksion hemostatik (mban të pandryshuar temperaturën dhe mjedisin e brendshëm).
Edhe pse të gjitha grupet e gjakut përbëhen nga shumë elementë të njëjtë, ato dallojnë nga njëra-tjetra. Në fakt, ekzistojnë tetë grupe të njohura të gjakut, të cilat dallohen nga prania apo mungesa e disa antigjeneve (substanca të jashtme që mund të nxisin reagimin e sistemit imunitar duke krijuar anti-trupa.) Pasi që disa antigjene mund të shkaktojnë sistemin imunitar, të sulmojnë gjakun e injektuar tek pacienti. Transfuzioni i tij bëhet me kujdes duke pasur parasysh llojet e gjakut të cilit mund t’i dhurojnë njëra-tjetrës.
Ekzistojnë katër lloje kryesore të gjakut të cilat përcaktohen nga prezenca apo mungesa e dy antigjeneve -A dhe -B në sipërfaqen e qelizave të kuqe të gjakut:
- Grupi A – ka vetëm antigjenin A në qelizat e kuqe (dhe antitrupa B në plazmë)
- Grupi B – ka vetëm antigjenin B në qelizat e kuqe (dhe antitrupa A në plazmë)
- Grupi AB – ka të dy antigjenet A dhe B në qelizat e kuqe (por nuk e ka asnjërin antitrup në plazmë)
- Grupi 0 – nuk ka asnjërin antigjen në qelizat e kuqe (dhe nuk ka asnjërin antitrup në plazmë) Figura e më poshtme paraqet ilustrimin se cilat grupe të gjakut mund t’u dhurojnë gjak grupeve të caktuara:
Përveç antigjeneve A dhe B ekziston edhe lloji i tretë antigjen që quhet faktori Rh, i cili mund të jetë prezent (+) apo jo prezent (-). Në përgjithësi, gjaku Rh negativ i dhurohet pacientëve me gjak Rh negativ apo edhe Rh pozitiv, ndërsa gjaku Rh pozitiv mund t’i dhurohet vetëm gjakut Rh pozitiv. Faktori rezus është i rëndësishëm gjatë shtatëzanisë. Përpara ose gjatë lindjes është e zakonshme përzierja e gjakut të nënës me atë të fëmijës. Nëse nëna është rezus negativ dhe fëmija është me rezus pozitiv, kjo përzierje mund t’i shkaktoj nënës prodhimin e antitrupave rezus. Në shtatëzaninë e mëvonshme këta antitrupa mund të kalojnë në qarkullimin e gjakut të fëmijës. Nëse fëmija i sapolindur është Rh+, këta antitrupa mund të dëmtojnë gjakun e tij dhe në rastin më të keq mund të çojë në vdekje ose sëmundje serioze. Në raste të tjera, fëmija mund të vuaj vetëm një anemi ose verdhëz të lehtë. Megjithatë, sa herë që një grua me rezus- ka një fëmijë, grupi i tij i gjakut duhet të kontrollohet shpejt pas lindjes. Nëse fëmija është rezus +, nënës do t’i jepet një injeksion, i njohur si “anti D-të”, që ndihmonin në parandalimin e formimit të antitrupave rezus. Ashtu si të gjitha vaksinat, “anti D-të” nuk janë efikase në të gjitha rastet, megjithate, ato mund të ndihmojnë mbrojtjen e shëndetit gjatë shtatëzanisë së ardhshme.
Shkruan: Dr. Albiona DAJAKU, Specializante e Endokrologjise
